Postępowanie o podział majątku wspólnego, którego materialnoprawną podstawę prawną stanowią art. 43-46 ustawy z dnia 25 lutego 1963 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. z dnia 15 lipca 2020 r., Dz. U. z 2020 r., poz. 1359) co do zasady wywołuje dość sporą gamę emocji pomiędzy byłymi małżonkami nie tylko z uwagi na sam charakter tego sporu, lecz także z uwagi na posiadane przez byłych małżonków wspólne długi z tytułu kredytów, pożyczek etc.
W obliczu powyższego, uwadze nie może umknąć, że wiele wspólnego z prawdą ma dość rozpowszechnione powiedzenie, że „kredyt wiąże bardziej niż małżeństwo”, czego próbę udowodnienia przeprowadzono poniżej.
Przede wszystkim należy zważyć, że rozróżnieniu podlegają dwie sytuacje, które dotyczą tych samych osób (byłych małżonków), przy czym są one od siebie niezależne:
- Podział majątku wspólnego, w skład którego wchodzi nieruchomość kredytowana i obciążona hipotecznie z tytułu wspólnego kredytu (zawartego jako małżonkowie) polegający na przyznaniu ww. nieruchomości jednej ze stron z obowiązkiem spłaty drugiej strony;
- Konieczność spłaty kredytu zaciągniętego przez byłych małżonków, którego zabezpieczenie w postaci hipoteki obciąża nieruchomość kredytowaną, która była przedmiotem postępowania o podział majątku.
Jaki jest cel powyższego rozróżnienia?
Aby, uwypuklić ów cel, pokrótce należy omówić dwie wyżej przedstawione sytuacje.
Pierwszy przypadek odnosi się do sytuacji kiedy strony uzyskały prawomocny rozwód a następnie wszczęły postępowanie nieprocesowe o podział majątku wspólnego (czasami i pod pewnymi warunkami podział majątku może nastąpić także w postępowaniu rozwodowym). W skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość, która jest przedmiotem kredytowania oraz zabezpieczenia hipotecznego zaciągniętego przez strony kredytu, którego umowę strony podpisały w czasie trwania małżeństwa. Zatem nieruchomość wchodzi w skład tzw. wspólnoty ustawowej małżeńskiej. Strony w ramach prowadzonego postępowania pragną dokonać podziału majątku wspólnego tj. ww. nieruchomości w ten sposób, że nieruchomość przechodzi na własność wyłącznie jednej ze stron, przy czym ma ona obowiązek spłacić drugą stronę. W rezultacie, na mocy prawomocnego orzeczenia kończącego sprawę o podział majątku, właścicielem nieruchomości pozostaje jeden z byłych małżonków.
Czy powyższe zmienia sytuację byłych małżonków jako kredytobiorców?
Odpowiedź na tak sformułowane pytanie jest negatywna, albowiem kredytobiorcy zaciągnęli kredyt jako małżeństwo, zaś sam fakt zmiany właściciela kredytowanej nieruchomości i stanowiącej zabezpieczenie kredytu nie może rzutować samoistnie na zmianę kredytobiorcy (ograniczenie ich liczby do jednego spośród byłych małżonków). Jak łatwo zauważyć, wszelkie ustalenia pomiędzy małżonkami odnoszące się do rozliczeń w ramach podziału majątku wspólnego nie mają znaczenia dla formalnego zobowiązania kredytowego byłych małżonków a tym samym dla banku, który udzielił umowy kredytu. Nadmienić jedynie należy, że powyższe wynika z charakteru odpowiedzialności byłych małżonków za zobowiązanie kredytowe, który nie będzie przedmiotem niniejszego wpisu z uwagi na obszerność poruszanej materii i konieczność opisania dość zróżnicowanych poglądów podzielanych w tym zakresie w doktrynie i orzecznictwie.
W orzecznictwie można spotkać się również z poglądem, że zastosowanie w omawianym przypadku zyskuje tzw. subrogacja ustawowa z art. 518 § 1 pkt. 1 k.c., co w gruncie rzeczy skutkować będzie (przy założeniu, że zobowiązanie kredytowe zaciągnięte zostało „w częściach równych” przez małżonków), że strona spłacająca faktycznie kredyt wchodzi w prawa wierzyciela w stosunku do drugiej strony (jeden kredytobiorca – spłacający faktycznie kredyt – staje się wierzycielem drugiego kredytobiorcy).
Jak to wygląda ze strony banku udzielającego kredytu?
Zmiana kredytobiorcy może mieć miejsce wyłącznie za zgodą wierzyciela-banku. Nie sposób ukryć, że zmiana dłużnika kredytowego prowadzi do konieczności ponownej oceny zdolności kredytowej każdego z byłych małżonków, co stanowi punkt wyjścia dla banku ku podjęciu ewentualnej pozytywnej dla kredytobiorców decyzji o ograniczeniu liczby kredytobiorców zgodnie z ich wnioskiem.
Powyższe wskazuje zatem na konieczność uzyskania zgody banku co do ewentualnej zmiany osoby kredytobiorcy (w tym przypadku ich ograniczenie) pomimo istnienia prawnie skutecznych przesunięć majątkowych dotyczących kredytowanej nieruchomości, stanowiącej także zabezpieczenie kredytu, pomiędzy osobami kredytobiorców, tj. byłymi małżonkami.
